1- Toprakta Kimyasal Analizler
Verimlilik analizleri
- % nem
- Saturasyon
- pH
- Organik madde
- Kireç
- Elektrik geçirgenliği (saturasyon ekstraktında)
- Fosfor belirlemesi
- Ekstrakte edilebilir katyonlar Na+, K+, Ca++, Mg+
Çeşitli element analizleri
- Toplam Fe, Cu, Zn, M
-
2- Toprakta Fiziksel Analizler
- Bünye
- Rutubet tayini
- Tarla kapasitesi
- Solma noktası
- Hava geçirgenliği
- Su geçirgenliği
TOPRAK NUMUNESİNİN ALINMASI
|
TOPRAK ANALİZİ ETİKET BİLGİLERİ
|
|
İli
|
|
|
İlçesi
|
|
|
Köyü
|
|
|
Mevkisi
|
|
|
Tarla Sahibi
|
|
|
Ekilecek Ürün
|
|
|
Sulanıp Sulanmadığı
|
|
|
Numunenin Alındığı Derinlik
|
|
|
Numunenin Alındığı Tarih
|
|
|
|
|
2.1. Toprak analizlerinin amacı ve önemi
Toprak analizlerinin amacı topraklarda bulunan bitki besin maddesi miktarlarını tespit suretiyle o topraklarda yetiştirilecek bitkilerin isteği olan gübre cinsini ve miktarını ortaya koymaktır. Bunu bilmek karlı bir gübreleme için esastır. Belli bir tarla toprağı, bu amaçla kurulmuş laboratuarda kimyasal yollarla analiz edilerek içerisindeki bitki besin maddeleri miktarları bulunur ve böylece o toprakta yetiştirilecek bitkinin büyümesi ve iyi bir ürün vermesi için hangi besin maddelerinin eksik olduğu tespit edilerek verilmesi gerekli gübre miktarları belirlenir.
Gübreleme yapılmadan önce hangi gübreden, ne kadar, ne zaman ve nasıl kullanılacağını öğrenmek gerekir.
Değişik tarlalara ait topraklarda farklı miktarlarda bitki besin maddeleri bulunur. Toprak analizleri sayesinde topraklarda eksik olan ve dolayısı ile bitkilerin büyümesini engelleyen bitki besin maddelerinin hangileri olduğu anlaşılır. Böylece de çiftçiye, gübre için sarf ettiği paradan en çok yarar sağlamak için yardım edilmiş olur. Toprak analizleri ile çiftçi yetiştireceği bitkinin iyi bir şekilde gelişebilmesi için gerekli olan bitki besin maddeleri kombinasyonunu oluşturma şansına sahip olur. Bu yolla analiz sonuçlarına dayalı olmayan bir gübreleme programının sebep olabileceği yanlışlıkların önüne geçer.
Toprak analizi yapılmadan tarlaya gübre verilirse şu mahzurlar ortaya çıkabilir;
• Toprağa gereğinden fazla veya az gübre verilebilir.
Tarlaya gereğinden fazla gübre kullanıldığında ürünün kalitesi bozulabildiği gibi miktarı da azalabilir. Aynı zamanda maliyeti arttırıcı gereksiz masraflara da yol açılır. Gereğinden az gübre kullanıldığında ise istenilen düzeyde ürün artışı sağlanamadığı gibi çoğu kez kullanılan gübrenin masrafı dahi karşılanamaz.
• Toprağa yanlış cins gübre verilebilir.
Tarlaya yanlış cins gübrenin uygulanması sonunda, üründe artış yerine bazen bir azalma dahi görülebilir. Bitki yatabilir veya kuruyabilir. Ürünün kalitesi ve toprağın özellikleri bozulabilir ve ayrıca maliyeti arttırıcı yersiz masraflara da yol açılabilir.
• Gübre yanlış bir zaman ve şekilde uygulanabilir.
Bu şekilde yapılan bir gübrelemenin ürün artışı üzerindeki etkisi ya az veya hiç olmayabilir. Gübrelemeden beklenen yarar sağlanamaz.
Yukarıda belirtilen muhtemel sorunları önlemek için uygun ve ekonomik bir gübrelemenin yapılabilmesi ancak ekimden önce, tarla toprağının verimlilik yönünden gerekli analizlerinin yaptırılması sonunda yetkili teknik elemanların yapacakları tavsiyelerin tam olarak yerine getirilmesi halinde mümkün olabilmektedir.
Ancak, toprak analizlerinden beklenen yararların sağlanabilmesi için, analiz edilen toprak örneklerinin usulüne uygun olarak alınmış olmaları gerekir.
Usulüne göre alınmamış ve uygun bir şekilde analize hazırlanmamış toprak numunelerinin analizleri, çok hassas bir şekilde ve en ileri yöntemler uygulanarak yapılmış olsalar dahi bir değer taşımazlar.
Laboratuara gelen toprak numunesinin küçük bir kısmı üzerinde yapılan analizlerin sonucu geniş bir alana uyarlanmaktadır. Bu nedenle toprak numunelerinin, alındıkları alanların toprak özelliklerini tam olarak yansıtacak şekilde alınmalarına çok dikkat edilmelidir.
Toprak numuneleri, alındıkları alanları tam olarak temsil etmiyorlar ise, analiz sonuçlarına dayanarak yapılacak gübreleme tavsiyeleri veya alınacak diğer kültürel tedbirler gerçeğe uymaz ve yanlış uygulamalara yol açabilir.
Topraklarını analiz ettirmek suretiyle analiz raporunda belirtilen gübreleme tavsiyelerini tam olarak uygulayan çiftçiler, kuşkusuz gerek kendi gerekse memleket ekonomisine önemli ölçüde hizmet etmiş olacaklardır.
2.2. Toprak örneklerinin alınması
Toprak örneklerinin alınmasında hiç bir zorluk yoktur. Hatırlanması gerekli en önemli husus alınacak toprak örneğinin alındığı tarlayı gereğince temsil edebilir olmasının sağlanmasıdır.
Resim 1. Toprak numunesi almada kullanılan çeşitli alet ve malzemeler
Bir tarlanın toprağı diğer bir tarlanın toprağına çok benzeyeceği gibi, aynı tarla içinde değişik özellik gösteren kısımlarda bulunabilir. Bu değişiklikler: renk (organik madde ve demir bileşiklerinden ileri gelen koyu veya açık renk) meyil ve yükseklik tekstür (kumlu, tınlı, killi): derinlik (derin, orta veya sığ) mahsul farklılığı (değişik cins ve miktarda mahsul kaldırılan kısımlar) değişik gübreleme veya kireçleme (çeşitli gübrelerin az veya çok kullanıldığı kısımlar veya gübre uygulanmayan parçaları, kireçleme yapılan veya yapılmayan yerler) ve toprak işleme farklılığıdır (değişik sulama v.s. gibi). Bir başka ifade ile, bir tarla toprağının bir kısmı açık renkli diğer bir kısmı daha koyu renge sahip olabilir veya tarla toprağının bir kısmı düz, diğer bir kısmı ise meyilli bir yapı arz edebilir. Buna bağlı olarak da toprak derinliği bakımından, düz olan yerlerde tarla toprağı daha derin, meyilli olan kısımlarda ise daha sığ bir yapıya sahip olabilir. Bundan başka aynı tarla üzerinde daha önceki yıllarda farklı ürün tarımı yapılmış olabilir ve bundan kaynaklanan farklı toprak işlemeleri uygulanmış olabilir.
Toprak numuneleri alınmadan önce, yukarıda belirtilen hususlar göz önünde bulundurularak, numune alınacak arazi, önce homojen bölümlere ayrılır (Şekil 1). Yani önemli değişiklikler gösteren yerler, ayrı birer kısım olarak kabul edilirler. Bu kısımların her birinden ayrı, ayrı birer karışık (kompoze) numune alınır (Şekil 2). Karışık numunenin alınacağı alan 40 dönümden büyük olmamalıdır. Toprak çok homojen dahi olsa her 40 dönümlük alan için ayrı birer karışık numune alınır.
Ayrıca numune alınacak yerleri gösteren basit bir krokinin yapılarak bilgi kâğıdına bağlanması tavsiye edilir.
Şekil 1. Toprak numunesi almak için arazinin kısımlara ayrılması
Kompoze (karışık) toprak örneği demek örnek alınacak yerin büyüklüğüne göre,8-10 noktadan alınan toprakların birbirleriyle karıştırılması suretiyle meydana getirilen örnektir. Toprak örneği alınacak saha bir tarla ise, örneklenecek kısmın bir tarafından başlanır ve şekilde görüldüğü gibi zik zak bir hat oluşturarak şekil de görüldüğü gibi V harfi şeklinde ve 20 cm derinliğinde çukurlar açılır. Sonra çukurun düzgün tarafından 3–4 cm kalınlığında bir toprak dilimi bahçe küreği veya bel ile kesilerek kürek üzerine alınır. Kürek üzerine alınan toprak sağından, solundan ve küreğin ucuna gelen kısımlardan tıraş edilmek suretiyle düzgün bir hale getirilir. Burada dikkat edilecek husus tarlanın üst kısmını temsil eden ve küreğin sap kısmına yakın olan toprak kısmının atılmamasıdır. Bu şekilde alınan toprak bir bez üzerine veya bir kova içerisine alınarak, aynı işlem tarlanın 8-10 kısmında da tekrarlanır. En sonunda bez üzerinde veya kova içerisinde biriken toprak el ile iyice karıştırılır, kesekler parçalanır ve ele geçen taş ve bitki kök parçaları atılır. Bu işlem bittikten sonra iyice karışmış olan bu toprağın değişik kesimlerinden avuçla veya kaşık veya kürek benzeri bir alet ile azar azar alınan yaklaşık bir kilogram toprak bir torbaya konur. İki nüsha toprak bilgi etiketi doldurularak bir nüsha torba içerisine konur diğer nüsha ise torbanın ağzına bağlanır veya torbanın üzerine yapıştırılır. Toprak örneği konan torbanın bez ise iyice yıkanmış olmasına dikkat edilmelidir. Kullanılan torba naylon ise daha önce hiç bir şekilde kullanılmamış olmasına özen gösterilmelidir. Torbanın içerisine konan ve ağzına bağlanan bilgi formu mutlaka kurşun kalemle yazılmış olmalıdır. Çünkü kopya kalem veya mürekkepli kalemle yazılan bilgi formlarındaki yazılar rutubetten bozularak okunamaz hale gelebilir.
Şekil 2. Toprak numuneleri tarlanın bir ucundan diğer bir ucuna uzanan düz bir hat üzerinde olmayıp, şekildeki gibi zik-zak bir çizgi üzerinden alınmalıdır.
Şekil 3. Toprak numunesi alınırken V harfi şeklinde bir çukur kazılır. Sonra çukurun düzgün yüzeyinden 3-4 cm kalınlığında 18-20 cm boyunda bir toprak dilimi alınır.
Topraklarda ayrıca mikro besin maddelerinin durumunun tespit edilmesi istendiğinde, numuneleme mümkün olduğu kadar mikro besin maddeleri bulaşmayacak maddelerden (plastik, tahta veya paslanmaz çelik) yapılan aletlerle yapılmalıdır.
Şekil 4. Toprak numunesi alınmasında kullanılan çeşitli aletler
Bu şekilde hazırlanan örnekler en yakın Toprak Analiz Laboratuvarına bizzat getirilebileceği gibi posta veya mahalli tarım teşkilat kanalıyla da gönderilebilir.
2.3. Toprak numunesinin alınma derinliği ve zamanı
Mevsime bağlı olmakla beraber, toprak numunesi ekimden veya gübre kullanılma tarihinden bir buçuk - iki ay önce alınır. Donlu ve çamurlu günlerde numune alınmaz.
Numune alma derinliği, toprağın sürme ve işleme derinliğine göre değişir. Gübreleme yönünden bizi daha çok, işlenen toprak tabakası ilgilendirir. Çünkü tarla bitkilerinin çoğu besin maddelerini bu kısımdan alırlar. Verimlilik numuneleri alınırken, numune alma aletleri alttaki sert kısma batırılmamalıdır. Gübreleme amacı ile alınan numunelerde bu derinlik genellikle 15-20 cm. dir. Bağ ve meyve bahçelerinden ise 0-20, 20-40, 40-60 cm derinliklerinden karışık (kompoze) toprak numuneleri alınır. Bu derinlik ağacın cins ve yaşına göre azaltılıp arttırılabilir. Bu bakımdan toprak analizine göre gübreleme tavsiyesi yapan laboratuvardaki yetkili elemanların gerektiğinde önerilerini almak faydalı olur.
Toprak çok yaş veya çok kuru değil ise numune almada toprak sondası tercih edilir. Toprak sondası veya burgusu bulunmadığı zaman toprak numunesi bahçe küreği (beli) ile de alınabilir.
Numune alınacak yerin toprağı ayağa yapışmayacak kadar kuru veya tavlı olmalıdır. Alınan numune biraz ıslak ise, gölgede kendi halinde kurutulmalıdır. Islak numunenin soba veya kalorifer üzerinde kurutulması doğru değildir. Numune ıslak olarak torbaya konulacak olursa, bir kısım bitki besin maddeleri bez torba tarafından emilebilir. Numune soba veya kalorifer üzerinde kurutulacak olursa, bir kısım besin maddeleri uçabilir. Bunun için her iki halde de analizden doğru sonuç alınamaz.
Ayrıca numune alınan alanın ortalama bir yerinden 20-40 cm derinlikteki toprak katının durumunu öğrenmek bakımından da bir adet numunenin alınması uygun olur.
2.4. Toprak numunelerinin alınmasının sakıncalı olduğu yerler
Daha öncede belirtildiği gibi toprak numuneler tarlayı temsil edebilen belirli yerlerden alınmalıdır. Tarlanın rast gele her yerinen toprak numunesi alınmaz.
Toprak numunesinin alınmasının sakıncalı olduğu yerler şunlardır:
• Eskiden gübre yığılmış yerler
• Hayvan gübrelerinin bulunduğu noktalar
• Harman yeri ve hayvan yatmış yerler
• Sap, kök veya yabani otların yakıldığı kısımlar
• Tarlanın hafif tümsek veya su birikmesi nedeniyle çukurlaşan noktaları
• Ağaç altı
• Sıraya gübreli ekim yapılan mahsullerde, sıra üstleri
• Dere, orman, kanal, su arkı, çit ve yollara yakın olan kısımlar
Ayrıca tarla içinde küçük bir kumlu yer var ise buradan numune alınıp diğer numuneler ile karıştırılmamalıdır. Bu alanın ayrı olarak gübrelenmesi gerektiği için, buradan da ayrı bir karışık (kompoze) toprak numunesi alınmalıdır.
2.5. Numunelerin Toprak Analiz Laboratuarına Gönderilmesi
Karışık toprak numunesinin alındığı her değişik tarla veya kısımlar için kurşun kalem ile “Bilgi kağıdı” doldurularak numune torbasının içine konur. Ayrıca numune torbasının ağzına bir de etiket bağlanır. Aynı etiketin bir örneği de torbanın içine konur.
Bu şekilde hazırlanan toprak numunesi en yakın toprak analiz laboratuarına bizzat çiftçi veya Tarım İl veya İlçe Müdürlükleri kanalıyla gönderilebilir.
Toprak numunelerinin analiz edilmesi ve gerekli gübre tavsiyelerinin yapılabilmesi ancak, toprak numunelerinin laboratuara gitmesinden bir hafta on gün sonra mümkün olabilir. Sonbaharda analiz laboratuarına fazla miktarda numune gönderildiği için yukarıdaki süreye bir kaç gün daha ilave etmek gerekir. Hassas bir toprak analizi ve iyi bir gübreleme tavsiyesi için bu süreye ihtiyaç vardır. Bu nedenle toprak numunelerinin usulüne uygun olarak ve ekim zamanı göz önünde tutularak alınması gerekir. Ancak bu şekilde hareket edilerek laboratuara gönderilen numunelerden analiz sonuçları ile gübreleme tavsiyeleri ekim zamanından önce çiftçinin eline geçebilir.
2.6. Problemli Alanların Teşhis ve Islahı Amacı İle Numune Alınması
Bitki gelişmesini olumsuz yönde etkileyen çeşitli toprak problemlerini teşhis ve ıslah etmek amacı ile problem görülen alanlardan toprak numunelerinin alınması oldukça önemlidir.
Problemli alanlardan alınacak toprak numunesinin sayısı ile derinliklerini önceden kestirmek şüphesiz pek mümkün olamamaktadır. Buna ancak problemli alanın yerinde incelenmesi ve gerekli laboratuar ön çalışmaları sonunda karar verilebilir.
Tuzluluk, alkalilik, asitlik, aşırı kireçlilik, besin maddeleri toksitesi, tekstür, su geçirme ve taban suyu durumlarından ileri gelen çeşitli toprak problemlerinin esas nedenlerini saptamak ve sonra bu problemlerin giderilme yollarını araştırmak için değişik şekil ve derinliklerden numune alınır. Bu gibi problemli alanlardan çoğunlukla profil numunelerinin alınması gerekmektedir. Bunun için problemin görüldüğü yerlerde problemin tam olarak tanımlanabilmesi için, toprakların derin profil çukurları açılarak toprak katmanlarından numuneler alınır. Açılan çukurlardan taban suyu çıkar ise çukurlar daha da derine indirilmez. Ayrıca çukurdan çıkan taban suyundan da analiz edilmek üzere numune alınır.
Bazı Fiziksel Analizler İçin Toprak Numunesinin Alınması
Toprakların bazı fiziksel analizleri için değişik şekilde toprak örneklemesi yapılmaktadır. Örneğin toprakların sulanması amacı ile yapılan hacim ağırlığı tayininde bozulmamış numune alma yöntemi uygulanmaktadır. Bu şekilde numune alma, toprağın tarladaki tabii halini en az bozduğu için tercih edilir. Bozulmamış toprak numunesinin alınmasında pirinçten yapılmış ağzında bıçağı bulunan 100 cm3 ’lük özel numune alma kapları kullanılır (Resim 2).
Resim 2. Bozulmamış Numune Alma Kapları ve Numunenin Alınış Şekli
2.8. Toprak örnekleriyle ilgili diğer hususlar
- Toprak örneklerinin alınmasında, yukarıda açıklandığı gibi bahçe küreği veya bel kullanılabileceği gibi, bu amaçla geliştirilmiş bazı aletler de vardır. Eğer toprak fazla yaş veya çok kuru değil ise bunlardan en kullanışlıları toprak sondasıdır. Bunlar tarım teşkilatından temin edilebilir veya nereden temin edilebileceği oradan öğrenilebilir. Toprak sondası ve burgusu, özellikle 20-40 ve 40-60 cm gibi toprağın daha alt tabakalarından örnek almada büyük kolaylıklar sağlar (şekil ).
- Birbirine benzeyen iki tarlanın toprağı birbirleriyle karıştırılıp, bir örnek haline getirilmemelidir. Tarlalar küçük olsalar dahi ayrı örneklenmelidirler.
Bu bölüm altında sayılan tüm hususlara uyulmak kaydıyla, usulüne uygun olarak alınıp analiz ettirilen ve analizlere dayanılarak yapılan gübre tavsiyelerini uygulayan çiftçilerimiz dengeli ve bilinçli bir gübreleme yaparak elindeki araziyi en iyi şekilde değerlendirmekle gerek kendi gelirine gerekse de yurt ekonomisine önemli ölçüde katkı yapmış olurlar
